سازه های آبی شوشتر نماد مهندسی ایرانیان - وبلاگ فیسی بوک

به گزارش وبلاگ فیسی بوک، خبرنگاران- گروه استان ها: شوشتر از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است. این شهر در دامنه های رشته کوه زاگرس واقع شده و بر اساس سرشماری منطقه ای در سال 1390 جمعیتی معادل 201 هزار نفر دارد. فاصله راستا زمینی این شهر از اهواز، مرکز استان 85 کیلومتر و از تهران 831 کیلومتر است.

شوشتر از زمان ساسانیان تا ابتدای دوره پهلوی در اغلب دوره های تاریخی مرکز استان خوزستان بوده و در سال 1303 شمسی در پی شیوع بیماری و با دستور رضاخان مرکز استان خوزستان (استان ششم ایران) از شوشتر به ناصری (اهواز) منتقل شد.

در شوشتر 17 مجموعه باستانی برآورد شده و تمامی این محوطه ها به ثبت ملی رسیده است . یکی از این آثار مجموعه سازه های آبی است که در 26 ژوئن 2009(5 تیر ماه 1388) در نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر سویل اسپانیا با عنوان نظام آبی تاریخی شوشتر یا (Shushtar Water Structure) به صورت یک جا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره 1315 به ثبت رسیده است.

سازه های آبی شوشتر مجموعه ای به هم پیوسته از پل ها، بندها، آسیاب ها، آبشارها، کانال ها و تونل های عظیم راهنمایی هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می نمایند بنای اولیه این سازه ها در دوران هخامنشیان تا ساسانیان برای بهره گیری بیشتر از آب ساخته شده است در سفرنامه مادام ژان دیولافوا باستان شناس نامدار فرانسوی از این مجموعه به عنوان بزرگ ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده است.

از میدان مرکزی شهر به سوی زیارتگاه مقام صاحب پیش از رسیدن به پل گرگر به ساباط ورودی آبشار که در گویش محلی توف بلیتی نامیده می گردد وارد می شوید. ساباط راهرویی دراز و مسقف است که دو طرف آن کارگاه سنتی حریربافی و شمدبافی دیده می گردد در سراشیبی راهروی ساباط صدای توفنده آب به گوش می رسد و پس از گذر از آن به مجموعه ای از ساختمان های پیچ درپیچ با سقف کوتاه برمی خورم کف این اتاق های تودرتو معبر آب ساخته شده که آب زلال به سرعت در آنها در جریان است همه معابر کف اتاق ها به حوضچه ای منتهی می گردد. در کف این حوضچه چرخ پره چوبی بزرگی وجود دارد که با فشار آب ورودی به حوضچه می چرخد. این چرخ اهرم سنگین آسیاب را می چرخاند و سنگ بزرگ آسیاب نیز گندم را به آرد تبدیل می نماید.

پس از اتاق های تودرتوی آسیاب آبی به محوطه آبشارهای توف بلیتی می رسید. اساس سازه سنگی آبشارها تونل هایی دست کند(دست ساز) است که در دو طرف سد سنگی رودگرگر ساخته شده است. این تونل ها آب را از پشت سد به این سوی سد جاری می سازند و از ارتفاع 65 متری به رود می پیوندند.

همه محوطه آبشارها و سازه های آسیاب از سنگ خارا و ملات آهک و ساروج ساخته شده و اتاق های تودرتوی محوطه نیز از حجاری سنگ ها و دیواره های سنگی رود ساخته شده اند.

مجموعه سازه های آبی شوشتر و آسیاب های آبی با توجه به زمان ساخت آن ها که به زمان ساسانیان نسبت داده می گردد، از شاهکارهای فنی و مهندسی در جهان است. این شاهکار هم در ایران و هم در جهان بی نظیر است و همه ساله جهانگردانی از سراسر جهان برای بازدید از این مجموعه شگفت به شوشتر سفر می نمایند در طول سال نیز پژوهشگران سازه های سنگی باستانی و محققین سازه های آبی تاریخی به شوشتر سفر می نمایند و به پژوهش در ساختار مهندسی مجموعه آبشارهای شوشتر و محوطه های باستانی گرگر می پردازند.

کلاس درسی به وسعت 5 هکتار

این مجموعه از همه کشورهای جهان بازدید نماینده دارد و هر سال یک میلیون نفر گردشگر خارجی را جذب می نماید. باستان شناسان انگلیسی و کانادایی بعضی کلاس های سازه های آبی باستانی را در توف بلیتی برگزار می نمایند و مجموعه آب بندها، آبگیرها، کانال های انتقال آب و مجراهای شتاب دهنده حرکت آب برای چرخاندن آسیاب های آبی برای انگلیسی ها و آمریکایی ها شناخته تر است تا ایرانی ها.

تاکنون بیش از 50 کتاب و بیش از 100 انتها نامه درباره سازه های آبی شوشتر نگاشته شده که اغلب توسط پژوهشگران خارجی تدوین شده و حتی ترجمه نشده است بنابراین کاملاً معین است که این محوطه باستانی که قدمتی بیش از چهار هزار سال دارد، در جهان بیشتر از ایران شناخته شده است.

بسیاری از هیئت های خارجی تنها برای بازدید از توف بلیتی از اروپا به خوزستان سفر می نمایند و پس از بازدید از چغازنبیل و محوطه باستانی شوش به اجرای پروژه های آموزشی- تحقیقاتی در مجموعه آبشارها می پردازند.

پلکانی به عمق تاریخ 4000 ساله

در جنوب محوطه آبشارها پلکان سنگی دست سازی احداث شده که بیش از 200 پله دارد و محوطه آبشارها را به نقاط مسکونی مشرف به مجموعه متصل نموده است. هرودت (زاده 484 - مرگ 425 پیش از میلاد) نیز در دو هزار و 500 سال پیش این پلکان را هزار ساله دانسته است و سنگ نوشته هایی در جهت آن مشاهده می گردد که بیانگر قدمت باستانی آن است. در جهت پلکان اتاق هایی تعبیه شده که محل استقرار نگاهبانان سازه های آبی است قدمت این اتاقک ها نیز بیش از چهار هزار سال تخمین زده شده و معماری و نیز سقف کوتاه آن مؤید اتاق نگهبان بودن این اتاقک هاست.

این اتاقک ها ویژگی مهم دیگری هم دارد و آن پنجره های موازی و روبه روی دهانه آبشارهاست و گویی این پنجره های سنگی را فقط برای نگاهبانی و دید در شب و روز دهانه های آبشار تعبیه نموده اند.

به موازات مجرای شتاب دهنده آب ورودی به آسیاب های آبی اتاقک هایی ساخته شده که از حجاری سنگ و صخره های شنی است این اتاقک ها را شوادون یا همان شبستان می گویند و در گذشته محل استراحت آسیابانان در روزهای گرم تابستانی شوشتر بوده است این اتاقک ها علاوه بر پنجره های کوچک که در دیواره های آن ساخته شده، در سقف نیز پنجره هایی رو به بالا دارد چینش این پنجره ها نیز به گونه ای است که آسیابان علاوه بر نظارت بر چرخ سنگی بزرگ آسیاب، میزان و سرعت آب ورودی به مجرای شتاب دهنده آب را نیز ببیند و علاوه بر آن بر کار کارگران گندم ریز، آرد بر و سبوس جمع کن هم نظارت کند. شوادون تا چند سال پیش محل تفریح و شب نشینی های مردم شوشتر هم بوده و پذیرای خانواده ها در شب های طولانی زمستان های خوزستان به شمار می رفته است.

اگرچه پایگاه میراث جهانی سازه های آبی تاریخی شوشتر با همکاری سازمان علمی فرهنگی سازمان ملل (یونسکو) تشکیل شده و کارشناسان رشته های باستان شناسی، معماری و سازه های سنگی در حال مطالعه و پژوهش های کاربردی در محوطه باستانی توف بلیتی هستند اما با توجه به حضور کارشناسان باستان شناسی، مردم شناسی، هیدرولوژی و هیدرولیک سازه های آبی از سراسر جهان در شوشتر ضرورت احداث مرکز ملی سازه های آبی احساس می گردد و این مرکز در واقع مرکز جذب گردشگر و محقق خواهد بود و به معرفی این سازه ارزشمند تاریخی خواهد پرداخت.